8-9. อคฺคิกฺขนฺโธปมสุตฺตาทิวณฺณนา

[72-73] อฏฺฐเม ปสฺสถ นูติ อปิ ปสฺสถฯ มหนฺตนฺติ วิปุลํฯ อคฺคิกฺขนฺธนฺติ อคฺคิสมูหํฯ อาทิตฺตนฺติ ปทิตฺตํฯ สมฺปชฺชลิตนฺติ สมนฺตโต ปชฺชลิตํ อจฺจิวิปฺผุลิงฺคานิ มุญฺจนฺตํฯ สโชติภูตนฺติ สมนฺตโต อุฏฺฐิตาหิ ชาลาหิ เอกปฺปภาสมุทยภูตํฯ ตํ กิํ มญฺญถาติ ตํ อิทานิ มยา วุจฺจมานตฺถํ กิํ มญฺญถาติ อนุมติคฺคหณตฺถํ ปุจฺฉติฯ ยเทตฺถ สตฺถา อคฺคิกฺขนฺธาลิงฺคนํ กญฺญาลิงฺคนญฺจ อาเนสิ, ตมตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘อาโรจยามี’’ติอาทิมาหฯ

ทุสฺสีลสฺสาติ นิสฺสีลสฺส สีลวิรหิตสฺสฯ ปาปธมฺมสฺสาติ ทุสฺสีลตฺตา เอว หีนชฺฌาสยตาย ลามกสภาวสฺสฯ อสุจิสงฺกสฺสรสมาจารสฺสาติ อปริสุทฺธตาย อสุจิ หุตฺวา สงฺกาย สริตพฺพสมาจารสฺสฯ ทุสฺสีโล หิ กิญฺจิเทว อสารุปฺปํ ทิสฺวา ‘‘อิทํ อสุเกน กตํ ภวิสฺสตี’’ติ ปเรสํ อาสงฺกา โหติฯ เกนจิเทว กรณีเยน มนฺตยนฺเต ภิกฺขู ทิสฺวา ‘‘กจฺจิ นุ โข อิเม มยา กตกมฺมํ ชานิตฺวา มนฺเตนฺตี’’ติ อตฺตโนเยว สงฺกาย สริตพฺพสมาจาโร ฯ ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺตสฺสาติ ลชฺชิตพฺพตาย ปฏิจฺฉาเทตพฺพกมฺมนฺตสฺสฯ อสฺสมณสฺสาติ น สมณสฺสฯ สลากคฺคหณาทีสุ ‘‘อหมฺปิ สมโณ’’ติ มิจฺฉาปฏิญฺญาย สมณปฏิญฺญสฺสฯ อเสฏฺฐจาริตาย อพฺรหฺมจาริสฺสฯ อุโปสถาทีสุ ‘‘อหมฺปิ พฺรหฺมจารี’’ติ มิจฺฉาปฏิญฺญาย พฺรหฺมจาริปฏิญฺญสฺสฯ ปูตินา กมฺเมน สีลวิปตฺติยา อนฺโต อนุปวิฏฺฐตฺตา อนฺโตปูติกสฺสฯ ฉทฺวาเรหิ ราคาทิกิเลสานุสฺสวเนน ตินฺตตฺตา อวสฺสุตสฺสฯ สญฺชาตราคาทิกจวรตฺตา สีลวนฺเตหิ ฉฑฺเฑตพฺพตฺตา จ กสมฺพุชาตสฺสฯ

วาลรชฺชุยาติ วาเลหิ กตรชฺชุยาฯ สา หิ ขรตรา โหติฯ ฆํเสยฺยาติ มถนวเสน ฆํเสยฺยฯ เตลโธตายาติ เตเลน นิสิตายฯ ปจฺโจรสฺมินฺติ ปติอุรสฺมิํ, อภิมุเข อุรมชฺเฌติ อธิปฺปาโยฯ อโยสงฺกุนาติ สณฺฑาเสนฯ เผณุทฺเทหกนฺติ เผณํ อุทฺเทเหตฺวา อุทฺเทเหตฺวา, อเนกวารํ เผณํ อุฏฺฐาเปตฺวาติ อตฺโถฯ เอวเมตฺถ สงฺเขปโต ปาฬิวณฺณนา เวทิตพฺพาฯ นวมํ อุตฺตานเมวฯ

อคฺคิกฺขนฺโธปมสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อรกสุตฺตวณฺณนา

[74] ทสเม ปริตฺตนฺติ อิตฺตรํฯ เตนาห ‘‘อปฺปํ โถก’’นฺติฯ ปพนฺธานุปจฺเฉทสฺส ปจฺจยภาโว อิธ ชีวิตสฺส รโส กิจฺจนฺติ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘สรสปริตฺตตายปี’’ติฯ ตทธีนวุตฺติตายปิ หิ ‘‘โย, ภิกฺขเว, จิรํ ชีวติ, โส วสฺสสตํ อปฺปํ วา ภิยฺโย’’ติ วจนโต ปริตฺตํ ขณปริตฺตตายปิฯ ปรมตฺถโต หิ อติปริตฺโต สตฺตานํ ชีวิตกฺขโณ เอกจิตฺตกฺขณปฺปวตฺติมตฺโตเยวฯ ยถา นาม รถจกฺกํ ปวตฺตมานมฺปิ เอเกเนว เนมิปฺปเทเสน ปวตฺตติ, ติฏฺฐมานมฺปิ เอเกเนว ติฏฺฐติ, เอวเมวํ เอกจิตฺตกฺขณิกํ สตฺตานํ ชีวิตํ ตสฺมิํ จิตฺเต นิรุทฺธมตฺเต สตฺโต นิรุทฺโธติ วุจฺจติฯ ยถาห ‘‘อตีเต จิตฺตกฺขเณ ชีวิตฺถ น ชีวติ น ชีวิสฺสติฯ อนาคเต จิตฺตกฺขเณ น ชีวิตฺถ น ชีวติ ชีวิสฺสติฯ ปจฺจุปฺปนฺเน จิตฺตกฺขเณ น ชีวิตฺถ ชีวติ น ชีวิสฺสติฯ

‘‘ชีวิตํ อตฺตภาโว จ, สุขทุกฺขา จ เกวลา;

เอกจิตฺตสมายุตฺตา, ลหุโส วตฺตเต ขโณฯ

‘‘เย นิรุทฺธา มรนฺตสฺส, ติฏฺฐมานสฺส วา อิธ;

สพฺเพปิ สทิสา ขนฺธา, คตา อปฺปฏิสนฺธิกาฯ

‘‘อนิพฺพตฺเตน น ชาโต, ปจฺจุปฺปนฺเนน ชีวติ;

จิตฺตภงฺคา มโต โลโก, ปญฺญตฺติ ปรมตฺถิยา’’ติฯ (มหานิ. 10);

ลหุสนฺติ ลหุกํฯ เตนาห ‘‘ลหุํ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนโต ลหุส’’นฺติฯ ปริตฺตํ ลหุสนฺติ อุภยํ ปเนตํ อปฺปกสฺส เววจนํฯ ยญฺหิ อปฺปกํ, ตํ ปริตฺตญฺเจว ลหุกญฺจ โหติฯ อิธ ปน อายุโน อธิปฺเปตตฺตา รสฺสนฺติ วุตฺตํ โหติฯ มนฺตายนฺติ กรณตฺเถ เอตํ ภุมฺมวจนนฺติ อาห ‘‘มนฺตาย โพทฺธพฺพํ, ปญฺญาย ชานิตพฺพนฺติ อตฺโถ’’ติฯ มนฺตายนฺติ วา มนฺเตยฺยนฺติ วุตฺตํ โหติ, มนฺเตตพฺพํ มนฺตาย อุปปริกฺขิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ ปญฺญาย ชานิตพฺพนฺติ ชานิตพฺพํ ชีวิตสฺส ปริตฺตภาโว พหุทุกฺขาทิภาโวฯ ชานิตฺวา จ ปน สพฺพปลิโพเธ ฉินฺทิตฺวา กตฺตพฺพํ กุสลํ, จริตพฺพํ พฺรหฺมจริยํฯ ยสฺมา อิตฺถิ ชาตสฺส อมรณํ, อปฺปํ วา ภิยฺโย วสฺสสตโต อุปริ อปฺปํ อญฺญํ วสฺสสตํ อปฺปตฺวา วีสํ วา ติํสํ วา จตฺตาลีสํ วา ปณฺณาสํ วา สฏฺฐิ วา วสฺสานิ ชีวติ, เอวํทีฆายุโก ปน อติทุลฺลโภฯ ‘‘อสุโก หิ เอวํ จิรํ ชีวตี’’ติ ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา ทฏฺฐพฺโพ โหติฯ